Dit artikel verscheen voor het eerst op 8 februari 2022

Praktisch

Aard van de tocht

Vlakke tocht, zanderige bodem. Makkelijk schoeisel is voldoende

Afstand

Bosland: Grote Hof - Hobos: 7,7 km

Signalisatie

Blauwe route

Parking/start

Grote Hof, Witherendreef 1, Pelt

Meer info

www.wandeleninlimburg.be

Deze keer start de wandeling aan de Witherendreef, vlak bij de grens van Pelt en Hechtel-Eksel. Duizendpoot Henri Naus wacht ons op: hij is voorzitter van de heemkundige kring en de cultuurraad van Overpelt, natuur- en wolvengids. “Welkom aan de Grote Hof”, klinkt het enthousiast. “Meteen een historische en legendarische plek. Historisch omdat de norbertijnen – witheren! – van Floreffe hier al in de twaalfde eeuw uitgestrekte bezittingen verwierven, waaronder de Grote Hof. Legendarisch, omdat hier vanaf de jaren 70 een van de beroemdste feestzalen en dancings van Noord-Limburg lag.”

Een speeltuintje verwelkomt de jongste stappers. “Kijk, hier zijn één paard en een reeks bokjes neergezet als speeltuigen”, wijst Henri Naus. “Een jonge drossaard kan de bokkenrijders te paard achternazitten”, knipoogt hij, terwijl hij er de pas in zet en we de bossen induiken. Meteen zijn we bij de hoofdfiguur van onze wandeling aanbeland: Joannes Mathias Clercx (1759-1840), telg uit een welvarend Teutengeslacht uit Eksel en spilfiguur van de strijd tegen een derde golf van ‘bokkenrijders’, eind achttiende eeuw.

Pijnbank

Maar even de puntjes op de i. “Clercx was afkomstig uit Eksel en woonde een groot deel van zijn leven hier op het Hobos. Hier was hij secretaris van de schepenbank, maar hij werd daarnaast luitenant-drossaard – rechterhand van de eigenlijke drossaard – van het ambt Stokkem. Een gebied dat grosso modo Noordoost-Limburg omvatte, dus niet Overpelt. Hij was een hoge ambtenaar van de prins-bisschop van Luik, die zo’n beetje de huidige bevoegdheden van een procureur, gouverneur en militair commandant combineerde. Een van zijn bevoegdheden was dus het vervolgen van misdadigers, maar Clercx heeft nooit iemand zelf veroordeeld, laat staan geëxecuteerd.” Maar het gerecht werkte wel heel anders in de achttiende eeuw. “Men ging er toen van uit dat daders moesten bekennen en wie dat niet deed, belandde toen nog op de pijnbank. Dat choqueert vandaag natuurlijk.”

De legendes zeggen dat Clercx mensen ophing, omdat ze hun schulden niet konden betalen, of dat hij persoonlijk mensen martelde in zijn kelder in het Hobos

Henri Naus van de Heemkundige Kring Pelt

We wandelen door bossen met veel afwisseling van den, lork, berk, lijsterbes en spork. We passeren het speelbos rond het Hopper Jeugdverblijf De Winner en naderen het Hobos. “In 1524 wordt voor het eerst een huijss geheijten den hoijbosch vermeld. In 1769 koopt de vader van de luitenant-drossaard de boerderij en omliggende erf van 18 ha. Hij laat een extra herenhuis en een jeneverstokerij optrekken. In 1793 koopt de luitenant-drossaard het domein uit de erfenis van zijn vader en breidt het nog uit met extra heidegrond.”

Brandstapel

Intussen is J.M. Clercx druk in de weer met het bestrijden van dievenbenden rond Bree en aan de Maaskant. Hij laat tientallen verdachten opsluiten en als ze niet spontaan bekennen, onderwerpen aan de scherpe tortuur. “De vonnissen die het Oppergerecht in Vliermaal velde waren niet mals: een stoet doodstraffen, aan de galg en op de brandstapel. Clercx’ reputatie was gemaakt: een consequente wetshandhaver voor de ene, een bruut voor de ander. Interessant: in 1795 nemen de Fransen de macht over en verliest Clercx zijn job. Maar één vermeende bokkenrijder zat nog in de cel. Wel, de Fransen hebben die op basis van Clercx’ dossier tot twintig jaar dwangarbeid veroordeeld. Dus het idee dat de ‘bokkenrijders’ allemaal onschuldige slachtoffers waren, klopt niet.”

Maar de legenden over de strenge Clercx vlamden snel op. “Hij zou een vrouw die haar schulden niet betaalde persoonlijk opgehangen hebben, net als een ongehoorzame zoon voor de ogen van zijn moeder. Hij zou zelfs het ius primae noctis – het recht om de eerste nacht door te brengen met een jonge bruid – afgedwongen hebben. Heel wat legenden spelen zich af rond het kanaal bij Lommel. Gek, want dat was niet eens gegraven in zijn tijd. Na zijn dood kwam er het verhaal dat het spookte op het Hobos. Clercx – al dan niet in de gedaante van een grote, zwarte hond – smeet om middernacht alle deuren en ramen open, matte de paarden af en wekte de knechten.”

“Marie-Anne Wilsens, de laatste, wat excentrieke eigenares van het domein – en een afstammelinge van een broer van Clercx – vond die verhalen wel leuk. Als haar jachtwachter vertelde hoe de drossaard persoonlijk mensen martelde in de kelder van het Hobos en ophing aan de esdoorn op het erf, glimlachte ze, want ze wilde absoluut geen bezoekers op haar erf. Na haar overlijden liep het storm toen we het domein openden bij Open Monumentendag, want iedereen hier heeft wel een herinnering aan de legenden en aan Clercx’ verre opvolgster.”

De wandeling leidt verder via de oude kastanjeboomgaard – in 2015 werd een van hen gekozen tot mooiste boom van Vlaanderen. In de weides, vijvers, schutbossen, struweel en houtkanten van het intussen 161 ha grote domein zoeken we tevergeefs naar een grote, zwarte hond. Maar genieten is het wel.