Dat heeft de Vlaamse regering beslist. “We hebben het al vaak gezien: partijen die maandenlang tegen elkaar campagne voeren maar die elkaar op de dag van de lokale gemeenteraadsverkiezingen ‘plots’ vinden, met een uitgewerkt bestuursakkoord en volledige verdeling van de mandaten”, zegt Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld).

Op die manier ligt de coalitie al vast nog voor de kiezer zich heeft uitgesproken. Soms gebeurt dat met een informele of mondelinge afspraak tussen partijkopstukken, maar heel vaak gebeurt dit ook met een formeel ondertekende voordrachtsakte. Zelfs als één van de coalitiepartners zich op basis van de verkiezingsuitslag wil bedenken, is hij/zij juridisch aan dat voorakkoord verbonden.

“In de toekomst maken we dit onmogelijk”, zegt minister Somers. Vanaf 2024 zullen politici verplicht zijn om een modelakte te gebruiken voor de voordracht van burgemeester en schepenen. Deze modelakte zal pas op de dag van de verkiezingen worden vrijgegeven. “Dit is een bewuste keuze. Voordrachtsakten die op voorhand ondertekend zijn, zullen niet meer juridisch geldig zijn. Enkel de modelakte zal dat zijn. Daarmee geven we de mensen meer macht en impact: de verkiezingsuitslag en niet het voorakkoord zal bepalen wie in de coalitie zetelt. En zo hoort het.”

“Administratieve vervolmaking”

De maatregel is een volgende stap in Somers’ hervormingsplannen om lokale verkiezingen democratischer te maken. Eerder werd al beslist dat de grootste lijst na de verkiezingen 14 dagen exclusief initiatiefrecht krijgt om een coalitie te vormen. Dit verhindert dat de winnaar van de verkiezingen door kleinere partijen buitenspel wordt gezet. Als de grootste partij er in slaagt een coalitie te vormen, wordt de kandidaat met de meeste stemmen op die lijst ook automatisch burgemeester, en niet de tweede of derde populairste kandidaat omdat dit op voorhand werd afgesproken.

“Hoewel een relatief kleine wijziging is de invoering van die modelakte een goede beslissing”, meent politicoloog Carl Devos van de UGent. “Daarmee sluit je mogelijke achterpoortjes zoals het vooraf gedeeltelijk invullen van de voordrachtsakte. Au fond is de modelakte een administratieve vervolmaking van maatregelen die eerder werden goedgekeurd.”

Bij de laatste lokale verkiezingen op 14 oktober 2018 werd in drie op de vier Limburgse gemeenten een voorakkoord gesloten. Dat maakte Het Belang van Limburg drie maanden voor de stembusgang bekend, na urenlange een-op-een-gesprekken met tientallen onderhandelaars. Op sommige plaatsen ging zo’n voorakkoord ook gepaard met een deels ingevulde voordrachtsakte waarin bijvoorbeeld werd vastgelegd dat lijsttrekker x eerste schepen en lijsttrekker Y tweede schepen zou worden. “Die voorafgaandelijke afspraken worden vanaf 2024 onmogelijk, en dat is een goede zaak”, besluit Carl Devos.