Enzo Mari wordt in 1932 geboren in Novara, Piemonte. Het gezin heeft het niet breed en als hij opgroeit, houdt de oorlog lelijk thuis in heel de laars. Hij moet de schoolbanken verlaten om mee te helpen met het werk thuis. In Milaan geven ze studenten zonder een middelbaar diploma een kans en die grijpt Mari met beide handen. Hij zal uitgroeien tot een uomo universale: designer, kunstenaar, illustrator, filosoof, lesgever aan universiteiten en auteur van politieke boeken. Hij ontvangt vijf keer de Compasso d’Oro, de meest prestigieuze prijs voor industrieel design en hij geldt als een lichtend voorbeeld voor kunstenaars en designers. In 2020 sterft hij in Milaan op 88-jarige leeftijd aan de gevolgen van Covid. Zijn vrouw, kunstcriticus Lea, sterft een dag later, ook aan de gevolgen van het virus.

Speelgoed

De expo die C-mine aan Mari wijdt, was eerder te zien op de triënnale van Milaan. Ze toont de enorme rijkdom en diversiteit van Mari’s erfenis. We zien vazen gemaakt van marmer en van PVC. Er zijn schilderijen, schetsen en sculpturen. Hij gebruikt simpele materialen: een stalen draagbalk wordt ingekort en een beetje gebogen. Het resultaat is een schaal voor op een tafel. Mari ontwierp voor ‘gewone mensen’.

Daarnaast maakte hij ook prachtig speelgoed: een houten plank waar met één zaagbeweging zestien dieren uit voortkomen. Er is zijn beroemde boekje over een rups die een vlinder wordt met behulp van een appel, maar ook platen met sprookjesdieren die je naargelang je zin en fantasie in verschillende decortjes en samenstellingen kan schikken om zelf je verhaaltje mee te creëren.

(lees verder onder de foto’s)

Communist

Die eigen inbreng vond Mari heel belangrijk. Hij zag zichzelf als een designer, maar niet eentje waarvan je de ontwerpen zomaar klakkeloos moest aannemen. Nog belangrijker voor hem was dat mensen begrepen hoe iets in elkaar zat, hoe iets gemaakt werd en wat zijn werk precies inhield.

In de jaren 70 ontwierp hij een bed dat tegelijkertijd als sofa kon gebruikt worden. De verkoop valt ernstig tegen. In de jaren 70 draait de Italiaanse economie goed en dat simpele bed past niet in het idee van ‘status’ dat mensen op dat moment belangrijk lijken te vinden. Ook als hij modellen aan anderen aanreikt - porseleinen schotels bijvoorbeeld - waarmee mensen zelf aan de slag kunnen, is hij teleurgesteld als hij ziet dat ze zijn aangereikte vorm identiek proberen na te maken.

Mari is een communist. Niet erg actief in meetings of verkiezingsrally’s, wel met het gedachtegoed van gelijkheid voor iedereen. Vooruitgang is mogelijk als iedereen samenwerkt en snapt hoe je iets maakt. Mari maakt geen l’art pour l’art, hij wil een betere maatschappij, een mooiere wereld creëren. Als iedereen ontwerpt, is iedereen meer gelijk en ben je niet zomaar een persoon die design louter als consument ervaart.

Hij bedenkt een manier om mensen het maakproces beter te laten snappen. Iedereen die hem een bericht stuurt en het geld voor één postzegel, krijgt een boekje van hem opgestuurd. Instructies hoe je zelf enkel met hout en nagels een tafel kan maken. En nee: die tafel moet niet identiek zijn als zijn ontwerp. Wie aan het pakket begint, moet zelf iets toevoegen. Kunsthistoricus Giulio Carlo Argan verwoordde het zo: “Mari heeft gelijk, iedereen moet ontwerpen: uiteindelijk is dat de beste manier om te voorkomen dat anderen ons ontwerpen.”

Taal

Als Mari ouder wordt, ziet hij dat de wereld niet geworden is waar hij op heeft gehoopt. Hij is teleurgesteld. Dat word bevestigd door Francesca Giacomelli. Ze werkte veertien jaar aan zijn zij en ontfermt zich nu over zijn archief, maar nog veel meer: zijn gedachtegoed. Zij is een van de curatoren van de expo in Genk. “Als hij uit het venster keek, herkende hij de wereld niet meer”, zegt Giacomelli. “Hij dreigde ermee om al zijn ideeën en ontwerpen vijftig jaar achter slot en grendel te zetten, want volgens hem duurt het twee generaties voordat een maatschappij een idee snapt en overneemt. Mari was geen gemakkelijke man. Pas toen ik hem tegensprak over een onderwerp en hem mijn visie gaf, was er echt een klik.”

Het achter slot en grendel zetten van zijn ideeën en ontwerpen bleef bij een bedreiging, maar Mari wilde wel dat alles wat hij gemaakt - zo’n 2.000 ontwerpen in een carrière van zestig jaar - als één geheel werd samengehouden via een schenking aan de stad Milaan. “Hij wilde niet dat er alleen vanuit een designhoek naar zijn werk werd gekeken. Hij was niet een maker van objecten, maar meer nog van ideeën en gedachten. Wie de taal van Enzo Mari snapt, snapt ook zijn werk.”

Enzo Mari, 11/2 tot en met 29/5, C-mine Genk. Basisprijs: 15 euro. Info en tickets: www.c-mine.be