“Wie aan de Holocaust denkt, krijgt meestal beelden in zijn hoofd van Hitler, de vervolging van de Joden en gaskamers”, zegt Tomas Baum, directeur van Kazerne Dossin in Mechelen. “Maar de Holocaust is meer dan dat: er was ook de vervolging van onder andere de Roma, psychiatrische patiënten en homoseksuelen en lesbiennes.”

(lees verder onder de foto’s)

‘Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa’ is de eerste expo ooit in België die zich over dit onderwerp buigt. En dat meer dan 75 jaar na het einde van WO II. “Na de verwoestende oorlogsjaren wilden mensen in de eerste plaats hun leven weer op de rails krijgen. Het duurde jaren voordat slachtoffers erkenning kregen. In de eerste plaats kwamen politieke gevangenen aan bod, dan de Joden en pas later pas lesbiennes en homoseksuelen. Deze expo toont die lange strijd voor erkenning. Niet alleen in Duitsland, maar in heel Europa.”

Roze driehoek

De houding ten opzichte van homoseksuele mannen was aanvankelijk erg dubbelzinnig bij de nazi’s. Mannelijke kameraadschap werd belangrijk geacht bij de Hitlerjugend. Beelden op de expo uit Olympia, de propagandafilm van Leni Riefenstahl en haar assistent Willy Zielke, zijn homo-erotisch van aard. Ernst Röhm - stichter van de Sturmabteilung (SA) - was openlijk homo. Hij werd door Hitler en de SS uitgeschakeld tijdens De Nacht van de Lange Messen. De uitschakeling van Röhm werd gerechtvaardigd “vanuit morele overwegingen”. Vanaf 1934, na die dodelijke nacht(en) waarin Hitler resoluut de macht naar zich toe trok, werd homoseksualiteit zwaarder bestraft. Zelfs elke blijk van verlangen tussen mannen werd strafbaar en de repressie werd opgevoerd.

In Duitsland werden tussen 1933 en 1945 bijna 100.000 homoseksuelen geregistreerd. 50.000 werden veroordeeld. Tussen 5.000 en 15.000 homoseksuelen belandden in een concentratiekamp. Ze droegen er een roze driehoek als symbool en kregen vaak zwaardere fysieke taken opgelegd. In de kamphiërarchie stonden ze net boven de Joden. Ze werden - waar mogelijk - in aparte barakken ondergebracht zodat anderen niet ‘besmet’ konden worden met hun ‘ziekte’. Homoseksuelen - die geen kinderen konden maken voor het Arische ras - moesten ‘heropgevoed’ worden. Eens ‘genezen’ moesten ze vechten bij de Wehrmacht, het Duitse leger. Of ze belandden in psychiatrische inrichtingen of werden onderworpen aan medische experimenten. Maar er werd nooit - zoals bij de Joden - gesproken over het ‘uitroeien’ van alle homoseksuelen. De vervolging was het ergst in Duitsland. In België daarentegen werd homoseksualiteit vooral verzwegen en hoewel arrestatie mogelijk was, ging de Duitse bezetter in ons land niet over tot vervolging van homo’s. Opvallend: lesbiennes werden tijdens het nazibewind veel minder vervolgd, behalve in Oostenrijk.

Actueel

Het sterkst is de expo - samengesteld door de Franse historica Florence Tamagne en aangevuld door Kazerne Dossin - als via documenten, foto’s, film en audio persoonlijke verhalen aan bod komen. De arrestatiefoto’s van Rudolf Müller bijvoorbeeld: vijf keer opgepakt. In 1940 onderging hij “vrijwillige castratie”. Of het verhaal van Tiemon Hofman: opgepakt op 16-jarige leeftijd toen hij met een andere man werd betrapt in een hotel in Groningen. Verklikt door de eigenaar. In 1944 werd hij vrijgelaten, maar door zijn veroordeling als homoseksueel vond hij na de oorlog nooit een gewone job, mocht hij geen eigen zaak beginnen en ook een poging om te emigreren naar Canada in 1949 werd niet toegestaan.

De interesse voor de expo blijkt ondertussen groot. Gender is anno 2023 een belangrijk item en het stigmatiseren van andersgeaarden blijft nog altijd actueel. “Kijk naar Rusland,” zegt Tomas Baum, directeur van Kazerne Dossin. “Waar Poetin en het hoofd van de orthodoxe kerk andersgeaarden zien als symbool van verwerpelijke westerse waarden. Deze expo is er om de geschiedenis van homoseksuelen en lesbiennes onder het juk van de nazi’s niet te vergeten, maar ook om er vandaag nog over na te denken.”

‘Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa’, nog t.e.m. 10/12, Kazerne Dossin in Mechelen. Basistarief: 10 euro. Info: www.kazernedossin.eu