Het Thematisch Woordenboek van het Hechtels Dialect van de hand van dokter Clement Agten is een lijvig werk van 1.448 bladzijden. Het bevat veel meer dan enkel dialectwoorden, het gaat ook over het leven, wonen en werken in de eerste helft van de 20ste eeuw in Hechtel. In een 20-tal hoofdstukken behandelt de auteur thema’s als het menselijk lichaam, de dierenwereld en akkerbouw, daarin bundelt hij meer dan 8.000 lemma’s (trefwoorden).

Tot 2017 werkte Clement Agten als huisarts in zijn praktijk in Wijchmaal (Peer). “Ik heb altijd dialect gesproken met mijn patiënten”, zegt hij. “Ik ben opgegroeid in Eksel en heb er tot mijn 6de gewoond. Daarna ben ik met mijn ouders verhuisd naar Hechtel waar ik naar de lagere school ging. Daar werd op de speelplaats natuurlijk dialect gesproken. Ik kan dus makkelijk switchen van het Eksels naar het Hechtels.”

Perzik en sla

Precies tussen Hechtel en Eksel loopt een dialectscheidingslijn. “Dat zorgt voor merkelijke verschillen in de uitspraak”, weet de dokter op rust. “Een zinnetje dat veel wordt gebruikt om dat klankverschil aan te duiden is Thuis in huis zit een muis. In Hechtel klinkt dat zo: Toâs in hoâs zit een moâs. In Eksel zeggen ze: Tõês in hõês zit een mõês. Een ander frappant zinnetje is Het ijs is grijs in Parijs. Een Hechtelaar zegt: Het èês is grèês in Parèês. In Eksel spreken ze dat als volgt uit: Het ïês is grïês in Parïês. Het verschil tussen Hechtel en Eksel zit dus vooral in de klank. Ik ken maar twee andere woorden in beide dialecten: perzik en sla. Dat heet pirsel en salaod in het Hechtels en pieês en sloai in het Eksels.”

De fusie tussen de gemeenten Hechtel en Eksel heeft indertijd heel wat weerstand opgeroepen bij de inwoners. Clement Agten rekent zich niet tot een van beide kampen. “Ik ben een geboren Ekselnaar, maar denk met weemoed terug aan mijn schooljaren in Hechtel”, zegt hij diplomatisch. “Maar vanuit dialectstandpunt bekeken, is Hechtel-Eksel geen logische fusie. Het dialect van Hechtel sluit aan bij dat van Helchteren en Koersel. Eksel neigt meer naar Kleine-Brogel en Overpelt.”

Hommage

Maar het Thematisch Woordenboek van het Hechtels Dialect is veel meer dan een woordenboek. Het vertelt ook hoe Hechtelaren woonden en werkten in de eerste helft van de vorige eeuw. Het waren toen bijna allemaal kleine boeren die daarnaast nog een job hadden als arbeider bij Bijvoet of in een van de Limburgse mijnen werkten. Het boek is gebaseerd op de (levens)verhalen van 155 oude Hechtelaren, nu bijna allemaal overleden. Die gesprekken werden opgenomen in de jaren 1992 tot 1995 door Maurice Maesen. “Het was een titanenwerk om al deze informatie door te nemen. Ik heb er 11 jaar lang aan gewerkt, de laatste jaren was ik er elke dag mee bezig”, knikt dokter Agten.

Het boek bevat ook meer dan 300 illustraties, waaronder een aantal zeldzame postkaarten met zichten van Hechtel vóór 1950. “Het boek is een hommage aan de generaties oude Hechtelaren die werden geïnterviewd. Wij mochten niet alleen hun taalkundig maar ook hun maatschappelijk erfgoed niet verloren laten gaan”, besluit Clement Agten.

Het Thematisch Woordenboek van het Hechtels dialect kost 50 euro. Het wordt op vrijdag 31 maart officieel voorgesteld in het Don Boscocollege in Hechtel. Meer info op dialectwb.hechtel@gmail.com