Tieners die op de vlucht slaan voor oorlog of andere ellende en de Europese grenzen willen oversteken, moeten daarbij vaak gruwelijke omstandigheden doormaken. Dat blijkt uit het ChildMove-rapport, dat woensdag is voorgesteld. 

Mensensmokkelaars maken vaak misbruik van hun zwakke positie. “Ze worden niet alleen gedwongen om heel veel te betalen. Vaak worden ze ook gedwongen tewerkgesteld, zoals in Libië. Ze ondergaan ook fysiek en vaak ook seksueel geweld”, zegt Derluyn. 

De jongeren hebben vaak geen andere keuze dan de hulp inroepen van mensensmokkelaars. “Zo ontstaat een enorme afhankelijkheid, tot zelfs mensenhandel en uitbuiting zoals bij de Nigeriaanse meisjes die we gevolgd hebben.”

Voor tieners is de impact van het misbruik door volwassenen ronduit ontwrichtend. “Het centrale gevoel in dat trauma is machteloosheid”, zegt Derluyn. “Ze worden onderworpen aan omstandigheden waarbij ze geen controle hebben over hun eigen leven. Ze worden overgeleverd aan de macht van een ander, waarbij het geweld vaak gepleegd wordt door volwassenen. Dat zet het vertrouwen in volwassenen zeer sterk onder druk”, zegt Derluyn. “Het heeft een heel lange, pijnlijke impact om te voelen dat andere mensen je vrijwillig zoveel pijn doen.”

De gevolgde kinderen waren voornamelijk op de vlucht geslagen uit Eritrea, Nigeria, Somalië en Pakistan. Maar de reis naar België verloopt nooit in rechte lijn. “De migratietrajecten zijn zeer complex en chaotisch”, zegt Derluyn. “Dat betekent dat ze vaak lange tijd in een land verblijven, later naar een ander land vertrekken en enkele maanden later opnieuw naar een ander land vertrekken. Het is dus niet zo dat een jongere vertrekt en de dag nadien in Brussel staat. Vaak zijn er heel wat tussenstappen.”

Een uitputtende ervaring die weegt op de poging van de minderjarige vluchteling om een stabiele start af te dwingen. In ons land arriveren elk jaar naar schatting 4.000 onbegeleide minderjarigen. “Ook na langere tijd blijven ze aangeven dat ze veel last hebben van psychische symptomen. Angst, depressie, posttraumatische stress zoals nachtmerries en flashbacks”, stelt Derluyn vast. “Het gaat om een héél hoog percentage problemen.”

“Maar we zien tegelijkertijd dat ze heel erg sterk zijn en hun leven proberen heropbouwen. Ze zetten zich heel erg in om naar school te gaan, de taal te leren en werk te vinden. Het lijden verhindert hen niet om dingen te doen”, zegt de onderzoekster. 

“Het is natuurlijk wel zo dat een aantal jongeren het véél lastiger krijgt en heel zwaar lijdt aan de traumatische ervaringen. Bij hen is psychologische ondersteuning écht nodig. Die is er in het algemeen veel te weinig. In de centra zijn psychologen vaak niet aanwezig. En voor nieuwkomers is de afstand tot een psycholoog zeer groot.”

Het onderzoek bestaat uit deelstudies in Libië, Griekenland en Italië, bekende transitlanden voor vluchtelingen die Europa willen betreden, en België als vestigingsland.